The Raven - Kuzgun

 

"While other kids read books like 'Go Jane, Go' Vincent's favorite author is Edgar Allan Poe."

    Yaşım 17 civarındayken Kuzgun şiirini -ve dolayısıyla Edgar Allan Poe'yu- ilk keşfettiğim zaman ruhumun derinliklerinde gayet derecede latif ve bir o kadar da şedid bir his uyanmıştı. Adını koyamadığım bu duyguya bir zaman sonra "gotik his" diyecektim zira ne tam olarak melankoli, ne tam bir hüzün ne de tam bir huzur idi. Hepsinden müteşekkil bir tarzda, tuhaf ama asla içinden çıkmak istemediğim bir halet-i ruhiye. İşte Kuzgun'un kalbimde uyandırdıkları bunlardı. Ben de bu yazımda Kuzgun hakkında dilim döndüğünce iki kelam etme niyetindeyim.

    Poe'nun bu uzun şiirinin konusu sevdiği kadını kaybetmiş ve gönlü hicran yarasıyla kanayan biçare bir adamın odasına gelen kuzgunla yaşadıklarıdır. Daha ilk kıtalardan gerek mobilyalar, gerek karakterin iç dünyasında hissettikleri ile gotik bir atmosfer çizer şair zihnimizde. Daha sonra kapısı tıklanır, kim olabilirdi ki? Bir ziyaretçiden başkası olamazdı. 

    Kapıyı açıp dışarı bakar bakmasına ama tek karşılaştığı zifiri karanlıktır.  Merak içinde korkarak ve daha önce hiç bir ölümlünün düşlemeye cüret edemediği düşler kurarak bakar uzunca karanlığın derinliklerine. "Lenore?" diye sevdiğinin adını fısıldadığında hafifçe yankılanır adı, yalnızca bu.

    İçeri dönünce aynı tıkırtıyı penceresinde duymasıyla camı açar ve kuzgun girer içeriye. Buradan sonra aralarındaki konuşma başlar. Zavallı aşığımız beyhude sorular sorar kuzguna "İsmin nedir senin, gecenin ölüm kıyısında?" Kuzgun cevaplar: "Hiçbir zaman". Adamcağız şaşırarak devam eder düşünmeye neyin nesi bu kuzgun, diye. Devam eder sorularına: "Ruhum Lenore ile cennette kavuşacak mı?", "Var mı bu kederin bir ilacı?", "Sen de gideceksin sabah, umutlarımın uçup gittiği gibi."... Hepsini "Hiçbir zaman" diyerek yanıtlar kuzgun. 

    Biçare aşık, duygu keşmekeşinin içinde gam ve umut arasında çalkanıp süluk ederken kuzguna öfkelenmeye başlar çünkü yaralarına merhem bulamamıştır, kuzgun onun hali hazırdaki acı ve tasasını artırmaktan başka bir işe yaramamıştır. Ayağa kalıp haykırır; yalnızlığını bozmasın artık, çeksin gagasını yüreğinden ve bir tüyünü bile bırakmadan geri dönsün geldiği yere, gecenin Pluton kıyısına diye fakat alacağı cevap bellidir: hiçbir zaman.

    Bitap düşmüştür artık, kazanan kuzgundur. Gecenin ölüm kıyısından gelen acının kederin ve ümitsizliğin sembolü kuzgun. "yansıyor koyu gölgesi o tahtalardan, O gölgede yüzen ruhum kurtulup da tahtalardan, kalkmayacak - hiçbir zaman!" diye bitiyor şiirimiz.

    Buradan sonra şiirdeki bazı sembollere değinmek istiyorum: nepenthe, balm in gilead ve plüton kıyısı. Daha sonrasında ise Gustave Dore'den bazı illüstrasyonlar ve şiirin çevirisi ve ingilizcesini bırakacağım.

Nepenthe: 

"Quaff, oh quaff this kind nepenthe and forget this lost Lenore!” 

"İç bu iksiri de unut, kurtul artık o anıdan."

    Nepenthe; Yunanca anti-keder gibi bir manayı ihtiva eder. Ne- olumsuzluk bildiren ön ek olup, penthos ise tasa keder ve yas anlamlarına gelir. Antik Yunanda nepenthesin acıları unutturan bir iksir olduğuna inanılırdı. İlk olarak Homeros'un Odysseia'sında şu şekilde geçmektedir: 

"Sonra Zeus'un kızı Helen başka bir öneride bulundu. Hemen içtikleri şaraba, bütün acıları ve çekişmeleri dindirecek ve her türlü kötülüğü unutturacak bir nepenthe attı."

    Nepenthe ayrıca suibriğigillerden olan içi böcekleri avlamak için bir sıvı ile dolu olan etçil bir bitkinin adıdır. 

Balm in Gilead: 

"tell me truly, I implore— Is there—is there balm in Gilead?—tell me—tell me, I implore!”

"n'olur anlatsan, Acılarımın ilâcı oralarda mı, anlatsan..."

    Gilat Merhemi, İsrail'i (ve genel olarak günahkarları) iyileştirebilen ruhsal bir ilaç olarak yorumlanır. Eski Ahit'te, Gilat Merhemi en doğrudan Yeremya 8. bölüm 22. ayetten alınmıştır: "Gilat'ta merhem yok mu, hekim yok mu? Öyleyse halkımın yarası neden iyi edilmedi?" Yine Yeremya 46. bölüm 11. ayette : "Ey erden kız Mısır, Gilat'a git de merhem al! Ama boşuna çok uğraşıyorsun, senin için şifa yok." şeklinde geçmektedir. 

    Poe burada Eski Ahit'e atıfta bulunarak yaralarını iyileştirecek merhemi sorar ve kuzguna verdirdiği cevap aynıdır: nevermore.

Night's Plutonian Shore: 

    Şiirin başlarında ve sonlarında kuzgunun geldiği yer olarak tasvir edilmek üzere iki kere geçer. Peki Plüton ne alaka derseniz eğer, bildiğiniz gibi Roma mitolojisinde ölenlerin gittiği yeraltı dünyasının tanrısı olup Yunan mitolojisindeki karşılığı Hades'tir. Şiirin karakteri bu abanoz kuşun ölüler dünyasından gelen uğursuz ama kutsal bir varlık olduğunu düşünür, bundan mütevellit Lenore hakkında sualler sorup durur kuzguna. 

Şiirdeki aliterasyonlar

    Bu şiiri okurken en çok keyif aldığım kısım da bol bol ses olayı olmasıdır ki bu durum da 18 kıtayı ezberlemeyi eğlenceli bir hale getirir. Evet sadece bir müddet boş zamanlarınızda dinlediğinizde -bilhassa Vincent Price'dan- bir bakmışsınız ki şiiri baştan sona ezbere okuyorsunuz. 

    Aliterasyon, şiirde belli bir takım sessiz harflerin sıklıkla kullanılmasından ibaret bir ses sanatıdır. Bazı misallerini aşağıya yazıyorum siz de okurken belli harflerin daha fazla duyulduğunu fark edersiniz.

"silken sad uncertain rustling..."

"unseen censer Swung by Seraphim..." 

"Doubting, dreaming dreams no mortal ever dared to dream"

"filled me with fantastic terrors never felt before"

"stepped a stately Raven of the saintly days"

Gustav Dore İllüstrasyonları 

    Kuzgun şiiri için çizilmiş en meşhur iki illüstrasyonu ekleyeceğim daha fazlasını görmek için şu siteyi ziyaret edebilirsiniz: https://artpassions.net/dore/the_raven.html 

    Gustav Dore ve Kuzgun hakkında çok beğendiğim bir videoyu da buraya ekliyorum ingilizce altyazıları açarak faydalanabilirsiniz.

    Bu şiiri iki kişiden dinlemenizi tavsiye ediyorum: Vincent Price ve Christopher Lee. Bildiğiniz üzere Vincent Price siyah beyaz dönem sinemanın karanlık filmlerinde sıkça rol almış ve bu gotik imaj iyice onunla bütünleşmişti. O meşhur kötü adam gülüşü kendisine aittir, hatta kendisi Michael Jackson'un Thriller şarkısındaki giriş sesidir. Christopher Lee ise Yüzüklerin efendisinde Saruman'ı canlandıran oyuncudur lakin ben kendisinin Saruman olduğunu çok sonra öğrendim zira onu 50'li yıllardaki Drakula rolü ile tanımıştım. Hammer'ın Christopher Lee'yi başrolde oynattığı 8 filmlik Drakula serisi ile alakalı ayrıca bir yazı serisine de başlamayı umuyorum yakın zamanda. 

Vincent Price: 

Christopher Lee: 

Şiirin Çevirisi: 

KUZGUN

Ortasında bir gecenin, düşünürken yorgun, bitkin
O acayip kitapları, gün geçtikçe unutulan,
Neredeyse uyuklarken, bir tıkırtı geldi birden,
Çekingen biriydi sanki usulca kapıyı çalan;
"Bir ziyaretçidir" dedim, "oda kapısını çalan,
                      Başka kim gelir bu zaman?"

Ah, hatırlıyorum şimdi, bir Aralık gecesiydi,
Örüyordu döşemeye hayalini kül ve duman,
Işısın istedim şafak çaresini arayarak
Bana kalan o acının kaybolup gitmiş Lenore'dan,
Meleklerin çağırdığı eşsiz, sevgili Lenore'dan,
                      Adı artık anılmayan.

İpekli, kararsız, hazin hışırtısı mor perdenin
Korkulara saldı beni, daha önce duyulmayan;
Yatışsın diye yüreğim  ayağa kalkarak dedim:
"Bir ziyaretçidir mutlak usulca kapıyı çalan,
Gecikmiş bir ziyaretçi usulca kapıyı çalan;
                      Başka kim olur bu zaman?"

Kan geldi yüzüme birden  daha fazla çekinmeden
"Özür diliyorum" dedim, "kimseniz, Bay ya da Bayan
Dalmış, rüyadaydım sanki, öyle yavaş vurdunuz ki,
Öyle yavaş çaldınız ki kalıverdim anlamadan."
Yalnız karanlığı gördüm uzanıp da anlamadan
                      Kapıyı açtığım zaman.

Gözlerimi karanlığa dikip başladım bakmaya,
Şaşkınlık ve korku yüklü rüyalar geçti aklımdan;
Sessizlik durgundu ama, kıpırtı yoktu havada,
Fısıltıyla bir kelime, "Lenore" geldi uzaklardan,
Sonra yankıdı fısıltım, geri döndü uzaklardan;
                      Yalnız bu sözdü duyulan.

Duydum vuruşu yeniden, daha hızlı eskisinden,
İçimde yanan ruhumla odama döndüğüm zaman.
İrkilip dedim: "Muhakkak pancurda bir şey olacak;
Gidip bakmalı bir kere, nedir hızlı hızlı vuran;
Yatışsın da şu yüreğim anlayayım nedir vuran;
                      Başkası değil rüzgârdan..."

Çırpınarak girdi birden o eski  kutsal günlerden
Bugüne kalmış bir Kuzgun pancuru açtığım zaman.
Bana aldırmadı bile, pek ince bir hareketle
Süzüldü kapıya doğru hızla uçarak yanımdan,
Kondu Pallas'ın büstüne hızla geçerek yanımdan,
                      Kaldı orda oynamadan.

Gururlu, sert havasına kara kuşun alışınca
Hiçbir belirti kalmadı o hazin şaşkınlığımdan;
"Gerçi yolunmuş sorgucun" dedim, "ama korkmuyorsun
Gelmekten, kocamış Kuzgun, Gecelerin kıyısından;
Söyle, nasıl çağırırlar seni Ölüm kıyısından?"
                      Dedi Kuzgun: "Hiçbir zaman."

Sözümü anlamasına bu kuşun şaşırdım ama
Hiçbir şey çıkaramadım bana verdiği cevaptan,
İlgisiz bir cevap sanki; şunu kabul etmeli ki
Kapısında böyle bir kuş kolay kolay görmez insan,
Böyle heykelin üstünde kolay kolay görmez insan;
                      Adı "Hiçbir zaman" olan.

Durgun büstte otururken içini dökmüştü birden
O kelimeleri değil, abanoz kanatlı hayvan.
Sözü bu kadarla kaldı, yerinden kıpırdamadı,
Sustu, sonra ben konuştum: "Dostlarım kaçtı yanımdan
Umutlarım gibi yarın sen de kaçarsın yanımdan."
                      Dedi Kuzgun: "Hiçbir zaman."

Birdenbire irkilip de o bozulan sessizlikte
"Anlaşılıyor ki" dedim, "bu sözler aklında kalan;
İnsaf bilmez felâketin kovaladığı sahibin
Sana bunları bırakmış, tekrarlıyorsun durmadan.
Umutlarına yakılmış bir ağıt gibi durmadan:
                      Hiç -ama hiç- hiçbir zaman."

Çekip gitti beni o gün yaslı kılan garip hüzün;
Bir koltuk çektim kapıya, karşımdaydı artık hayvan,
Sonra gömüldüm mindere, sonra daldım hayallere,
Sonra Kuzgun'u düşündüm, geçmiş yüzyıllardan kalan
Ne demek istediğini böyle kulağımda kalan.
                      Çatlak çatlak: "Hiçbir zaman."

Oturup düşündüm öyle, söylemeden, tek söz bile
Ateşli gözleri şimdi göğsümün içini yakan
Durup o Kuzgun'a baktım, mindere gömüldü başım,
Kadife kaplı mindere, üzerine ışık vuran,
Elleri Lenore'un artık mor mindere, ışık vuran,
                      Değmeyecek hiçbir zaman!

Sanki ağırlaştı hava, çınlayan adımlarıyla
Melek geçti, ellerinde görünmeyen bir buhurdan.
"Aptal," dedim, "dön hayata; Tanrın sana acımış da
Meleklerini yollamış kurtul diye o anıdan;
İç bu iksiri de unut, kurtul artık o anıdan."
                      Dedi Kuzgun: "Hiçbir zaman."

"Geldin bir kere nasılsa, cehennemlerden mi yoksa?
Ey kutsal yaratık" dedim, "uğursuz kuş ya da şeytan!
Bu çorak ülkede teksin, yine de çıkıyor sesin,
Korkuların hortladığı evimde, n'olur anlatsan
Acılarımın ilâcı oralarda mı, anlatsan..."
                      Dedi Kuzgun: "Hiçbir zaman."

"Şu yukarda dönen gökle Tanrı'yı seversen söyle;
Ey kutsal yaratık" dedim, "uğursuz kuş ya da şeytan!
Azalt biraz kederimi, söyle ruhum cennette mi
Buluşacak o Lenore'la, adı meleklerce konan,
O sevgili, eşsiz kızla, adı meleklerce konan?"
                      Dedi Kuzgun: "Hiçbir zaman."

Kalkıp haykırdım: "Getirsin ayrılışı bu sözlerin!
Rüzgârlara dön yeniden, ölüm kıyısına uzan!
Hatıra bırakma sakın, bir tüyün bile kalmasın!
Dağıtma yalnızlığımı! Bırak beni, git kapımdan!
Yüreğimden çek gaganı, çıkar artık, git kapımdan!"
                      Dedi Kuzgun: "Hiçbir zaman."

Oda kapımın üstünde, Pallas'ın solgun büstünde
Oturmakta, oturmakta Kuzgun hiç kıpırdamadan;
Hayal kuran bir iblisin gözleriyle derin derin
Bakarken yansıyor koyu gölgesi o tahtalardan,
O gölgede yüzen ruhum kurtulup da tahtalardan
                      Kalkmayacak - hiçbir zaman!

Edgar Allan  POE
Çeviri : Ülkü TAMER

 

THE RAVEN

By Edgar Allan Poe

Once upon a midnight dreary, while I pondered, weak and weary,

Over many a quaint and curious volume of forgotten lore—

    While I nodded, nearly napping, suddenly there came a tapping,

As of some one gently rapping, rapping at my chamber door.

“’Tis some visitor,” I muttered, “tapping at my chamber door—

            Only this and nothing more.”

    Ah, distinctly I remember it was in the bleak December;

And each separate dying ember wrought its ghost upon the floor.

    Eagerly I wished the morrow;—vainly I had sought to borrow

    From my books surcease of sorrow—sorrow for the lost Lenore—

For the rare and radiant maiden whom the angels name Lenore—

            Nameless here for evermore.

    And the silken, sad, uncertain rustling of each purple curtain

Thrilled me—filled me with fantastic terrors never felt before;

    So that now, to still the beating of my heart, I stood repeating

    “’Tis some visitor entreating entrance at my chamber door—

Some late visitor entreating entrance at my chamber door;—

            This it is and nothing more.”

    Presently my soul grew stronger; hesitating then no longer,

“Sir,” said I, “or Madam, truly your forgiveness I implore;

    But the fact is I was napping, and so gently you came rapping,

    And so faintly you came tapping, tapping at my chamber door,

That I scarce was sure I heard you”—here I opened wide the door;—

            Darkness there and nothing more.

    Deep into that darkness peering, long I stood there wondering, fearing,

Doubting, dreaming dreams no mortal ever dared to dream before;

    But the silence was unbroken, and the stillness gave no token,

    And the only word there spoken was the whispered word, “Lenore?”

This I whispered, and an echo murmured back the word, “Lenore!”—

            Merely this and nothing more.

    Back into the chamber turning, all my soul within me burning,

Soon again I heard a tapping somewhat louder than before.

    “Surely,” said I, “surely that is something at my window lattice;

      Let me see, then, what thereat is, and this mystery explore—

Let my heart be still a moment and this mystery explore;—

            ’Tis the wind and nothing more!”

    Open here I flung the shutter, when, with many a flirt and flutter,

In there stepped a stately Raven of the saintly days of yore;

    Not the least obeisance made he; not a minute stopped or stayed he;

    But, with mien of lord or lady, perched above my chamber door—

Perched upon a bust of Pallas just above my chamber door—

            Perched, and sat, and nothing more.

Then this ebony bird beguiling my sad fancy into smiling,

By the grave and stern decorum of the countenance it wore,

“Though thy crest be shorn and shaven, thou,” I said, “art sure no craven,

Ghastly grim and ancient Raven wandering from the Nightly shore—

Tell me what thy lordly name is on the Night’s Plutonian shore!”

            Quoth the Raven “Nevermore.”

    Much I marvelled this ungainly fowl to hear discourse so plainly,

Though its answer little meaning—little relevancy bore;

    For we cannot help agreeing that no living human being

    Ever yet was blessed with seeing bird above his chamber door—

Bird or beast upon the sculptured bust above his chamber door,

            With such name as “Nevermore.”

    But the Raven, sitting lonely on the placid bust, spoke only

That one word, as if his soul in that one word he did outpour.

    Nothing farther then he uttered—not a feather then he fluttered—

    Till I scarcely more than muttered “Other friends have flown before—

On the morrow he will leave me, as my Hopes have flown before.”

            Then the bird said “Nevermore.”

    Startled at the stillness broken by reply so aptly spoken,

“Doubtless,” said I, “what it utters is its only stock and store

    Caught from some unhappy master whom unmerciful Disaster

    Followed fast and followed faster till his songs one burden bore—

Till the dirges of his Hope that melancholy burden bore

            Of ‘Never—nevermore’.”

    But the Raven still beguiling all my fancy into smiling,

Straight I wheeled a cushioned seat in front of bird, and bust and door;

    Then, upon the velvet sinking, I betook myself to linking

    Fancy unto fancy, thinking what this ominous bird of yore—

What this grim, ungainly, ghastly, gaunt, and ominous bird of yore

            Meant in croaking “Nevermore.”

    This I sat engaged in guessing, but no syllable expressing

To the fowl whose fiery eyes now burned into my bosom’s core;

    This and more I sat divining, with my head at ease reclining

    On the cushion’s velvet lining that the lamp-light gloated o’er,

But whose velvet-violet lining with the lamp-light gloating o’er,

            She shall press, ah, nevermore!

    Then, methought, the air grew denser, perfumed from an unseen censer

Swung by Seraphim whose foot-falls tinkled on the tufted floor.

    “Wretch,” I cried, “thy God hath lent thee—by these angels he hath sent thee

    Respite—respite and nepenthe from thy memories of Lenore;

Quaff, oh quaff this kind nepenthe and forget this lost Lenore!”

            Quoth the Raven “Nevermore.”

    “Prophet!” said I, “thing of evil!—prophet still, if bird or devil!—

Whether Tempter sent, or whether tempest tossed thee here ashore,

    Desolate yet all undaunted, on this desert land enchanted—

    On this home by Horror haunted—tell me truly, I implore—

Is there—is there balm in Gilead?—tell me—tell me, I implore!”

            Quoth the Raven “Nevermore.”

    “Prophet!” said I, “thing of evil!—prophet still, if bird or devil!

By that Heaven that bends above us—by that God we both adore—

    Tell this soul with sorrow laden if, within the distant Aidenn,

    It shall clasp a sainted maiden whom the angels name Lenore—

Clasp a rare and radiant maiden whom the angels name Lenore.”

            Quoth the Raven “Nevermore.”

    “Be that word our sign of parting, bird or fiend!” I shrieked, upstarting—

“Get thee back into the tempest and the Night’s Plutonian shore!

    Leave no black plume as a token of that lie thy soul hath spoken!

    Leave my loneliness unbroken!—quit the bust above my door!

Take thy beak from out my heart, and take thy form from off my door!”

            Quoth the Raven “Nevermore.”

    And the Raven, never flitting, still is sitting, still is sitting

On the pallid bust of Pallas just above my chamber door;

    And his eyes have all the seeming of a demon’s that is dreaming,

    And the lamp-light o’er him streaming throws his shadow on the floor;

And my soul from out that shadow that lies floating on the floor

            Shall be lifted—nevermore!